کود فسفر چیست؟
P متعلق به خانواده نیتروژن (گروه ۱۵ جدول تناوبی) است. این ماده به‌عنوان یکی از عناصر جهت رشد و نمو گیاهان لازم و ضروری است. رشد جمعیت و نیاز بشر به غذا، اهمیت این کودها را در سال‌های اخیر بسیار بیشتر نموده است. در این مقاله با کود فسفر بالا (مایع و جامد) چگونگی مصرف و خواص آن‌ها، بهترین منابع آن برای خاک، علائم ظاهری کمبود P و مکانیسم کمبود در گیاهان بیشتر آشنا خواهید شد.
فسفر طبیعی در خاک
مقدار کل P در اکثر خاک‌های سطحی کم و میزان آن در خاک بسیار متغیر است. این مقدار با میانگین خاک ۱۴/۰ درصد نیتروژن و ۰٫۸۳ درصد پتاسیم در خاک مقایسه می‌شود. این عنصر در خاک‌ها به‌صورت ارگانیک و به‌صورت غیر ارگانیک (معدنی) یافت می‌شود و محلول آن در خاک کم است. بین فاز جامد در خاک و فاز محلول خاک تعادل وجود دارد. گیاهان تنها می‌توانند بخش حل شده در محلول خاک را به خود اختصاص دهند و از آنجا که بیشتر فسفر خاک در ترکیبات شیمیایی پایدار وجود دارد، فقط مقدار کمی فسفر در هر زمان معین در دسترس گیاه است. بعد از جذب مقدار موجود در محلول خاک توسط ریشه گیاهان، جهت برقراری تعادل این ماده از فاز جامد به فاز محلول وارد می‌شود.
انواع ترکیبات موجود در خاک
ترکیبات موجود بیشتر توسط pH خاک و با توجه به نوع و میزان مواد معدنی موجود در خاک تعیین می‌شود. ترکیبات معدنی P معمولاً حاوی آلومینیوم، آهن، منگنز و کلسیم است. در خاک‌های اسیدی این ماده تمایل به واکنش با آلومینیوم، آهن و منگنز دارد، درحالی‌که در خاک‌های قلیایی تمایل واکنش بیشتر با کلسیم است. دامنه بهینه pH برای حداکثر در دسترس بودن ۶٫۰-۷٫۰ است. در بسیاری از خاک‌ها تجزیه مواد آلی و باقیمانده محصولات زراعی به مقدار فسفر موجود در خاک کمک می‌کند.
عوامل مؤثر بر میزان موجود در خاک
نوع ماده تشکیل دهنده خاک
درجه هوازدگی و فرسایش
شرایط آب و هوایی
میزان استفاده از کود و برداشت محصول
عوامل مؤثر بر قابلیت دسترسی در خاک
PH خاک
حداکثر در دسترس بودن این عنصر عموماً در محدوده pH 6 تا ۷ رخ می‌دهد
تغذیه متعادل محصولات زراعی
منابع کافی از سایر مواد مغذی گیاهی باعث افزایش جذب این عنصر از خاک می‌شود. استفاده از اشکال ازت آمونیومی با P باعث افزایش جذب آن از کود در مقایسه با استفاده از کود فسفر به تنهایی یا استفاده از کودهای N و P به‌طور جداگانه می‌شود.
مواد آلی خاک
خاک‌هایی که دارای مواد آلی بالای می‌باشند حاوی مقادیر قابل توجهی P آلی هستند و می‌تواند آن را برای رشد گیاه فراهم کند.
نوع رس خاک
ذرات رسی تمایل دارند که فسفر را در خاک حفظ یا ثابت کنند. در نتیجه خاک‌های ریز بافت مانند خاک‌های لومی رسی دارای ظرفیت تثبیت بیشتری نسبت به خاک‌های شنی و درشت هستند.
زمان‌بندی استفاده از کود فسفر
تثبیت P خاک با زمان تماس بین بخش محلول و ذرات خاک افزایش می‌یابد. در نتیجه استفاده کارآمدتر از کود فسفر بالا به‌طورکلی اندکی قبل از کاشت محصول حاصل می‌شود.
دما، تخلخل، رطوبت و تراکم خاک
جذب این عنصر توسط گیاه با دمای پایین و هوادهی ضعیف خاک کاهش می‌یابد. رطوبت بیش از حد خاک یا تراکم خاک باعث کاهش اکسیژن خاک و کاهش توانایی ریشه‌های گیاه در جذب آن از خاک می‌شود. تراکم باعث کاهش فضای منافذ و در نتیجه هوادهی در ناحیه ریشه می‌شود.
فسفر در گیاه
این عنصر در همه سلول‌های زنده گیاهی و حیوانی وجود دارد و جزء عناصر ضروری برای رشد گیاه است به گونه‌ای که هیچ عنصر دیگری نمی‌تواند جایگزین آن شود. فسفر برای رشد ریشه بسیار مهم است ازاین‌رو سالانه باید قبل از کاشت یا در زمان کاشت محصولات زراعی در منطقه‌ای که بذر جوانه می‌زند بکار رود. چون که فسفر در خاک متحرک نیست و برای جذب باید در تماس با سیستم ریشه باشد. از جمله عوامل اصلی جهت در دسترس بودن میزان فسفر بالا در خاک برای گیاهان شامل: غلظت یون فسفات در محلول خاک و توانایی خاک جهت باز گرداندن آن به محلول خاک در هنگام برداشت توسط ریشه گیاه است که اصطلاحاً ظرفیت بافری خاک گفته می‌شود.
گیاهان فسفر را از محلول خاک به‌صورت یون HPO4-2 یا H2PO-4. جذب می‌کنند نسبت جذب این دو شکل توسط pH خاک تعیین می‌شود، در pH بالاتر خاک، بیشتر HPO4-2 را جذب می‌کند. از آنجا که غلظت P در محلول خاک کم است، گیاهان اکثراً از جذب فعال در برابر شیب غلظت استفاده می‌کنند (غلظت P در ریشه‌ها نسبت به محلول خاک بیشتر است).
نقش فسفر در گیاه
فسفر جزئی از ساختار اسید نوکلئیک پیچیده گیاهان است که سنتز پروتئین را تنظیم می‌کند. بنابراین، P در تقسیم سلولی و رشد بافت جدید بسیار مهم است.
وجود در ساختار دیواره سلولی گیاهان
نقش در گرفتن و تبدیل انرژی خورشید به ترکیبات گیاهی
ساختارهای DNA و RNA توسط پیوندهای P به هم مرتبط هستند.
غلظت فسفر ریشه باعث برقراری تعادل عناصر کم مصرف در برگ می‌شود
توسعه و تحریک شدن ریشه
افزایش ساقه و استحکام ساقه
شکل‌گیری گل و تولید بذر
یکنواخت‌تر و زودرس‌تر شدن محصول
بهبود در کیفیت محصول
افزایش مقاومت در برابر بیماری‌های گیاهی
علائم کمبود در گیاه
رشد گیاهان در شرایط کمبود P بسیار کم است و گیاهان غالباً دارای رنگ غیرطبیعی سبز تیره هستند. در اوایل بهار در خاک‌های که دارای کمبود هستند، قند موجود در گیاهان می‌توانند رنگ‌دانه‌های آنتوسیانین را جمع کرده و باعث ایجاد رنگ بنفش مایل به قرمز شوند. لازم به ذکر است که این علائم کمبود شدید هستند و محصولات ممکن است بدون اینکه کمبودهای مشخصی نشان دهند به‌خوبی به کاربرد کود فسفر بالا پاسخ دهند. به‌طورکلی علائم کمبود شامل رشد کم رنگ و رنگ بنفش تیره برگ‌های مسن‌تر، کاهش گلدهی و پیشرفت سیستم ریشه است. در بیشتر گیاهان این علائم هنگامی ظاهر می‌شوند که غلظت در برگ‌ها کمتر از ۲/۰ درصد باشد.
موارد شباهت کمبود P با N
رشد قسمت هوای و ریشه هر دو کند یا متوقف می‌شود. برگ‌ها کوتاه، باریک و نازک می‌شوند.
ظهور شکوفه و جوانه برگی کم می‌شود.
جوانه‌های کناری ممکن است به خواب بروند یا از بین بروند.
این علائم بین N و P مشترک می‌باشند علت شباهت کمبود N و P در گیاه ممکن است به علت شباهت فعالیت‌های این دو عنصر در گیاه باشد به‌گونه‌ای که هر دو عنصر نقش اساسی در متابولیسم گیاهی دارند.
روش‌های تشخیص دقیق کمبود
آنالیز خاک
آنالیز گیاه
مشاهده علائم ظاهری
روش تولید کودهای فسفاته
کود فسفر از سنگ فسفات ساخته می‌شوند که در بعضی مواد به دلیل هزینه‌های تولید و حمل‌ونقل به‌صورت خاک فسفات مستقیم مورداستفاده قرار می‌گیرد. در فرآیند تولید از ترکیب سنگ فسفات (آپاتیت) با اسید سولفوریک سوپر فسفات ساده که حدود ۹۰ – ۸۵ درصد محلول در آب است تولید می‌شود.
از واکنش اسید فسفریک با آپاتیت سوپر فسفات تریپل (TSP) و با آمونیاک مونوآمونیوم فسفات (MAP) و دی آمونیوم فسفات (DAP) تولید می‌شود و در صورتی که بتوان اسید فسفریک را گرم کرد تا آب موجود در آن خارج شود و با آمونیاک واکنش دهد پلی فسفات آمونیوم تولید می‌شود. استفاده بی‌رویه از کود فسفر باعث اختلال در جذب سایر عناصر ازجمله آهن، روی و منگنز می‌شود.
در کود فسفر میزان درصد P به‌صورت درصد فسفو پنت اکسید (P2O5) بیان می‌شود که برای به دست آوردن میزان درصد P از ضریب ۰٫۴۳۷ استفاده می‌شود. مثال کود کامل ۱۲٫۲۴٫۱۲ که حاوی ۲۴ درصد P2O5 است حاوی ۱۰٫۵ درصد P است.
۱۰٫۵=۰٫۴۳۷ * ۲۴
راهکارهای بهبود استفاده از کود فسفر در خاک
اصلاح خصوصیات خاک سطحی
مدیریت خاک سطحی
مدیریت منابع فسفاته
بهینه‌سازی استفاده از کود فسفر
از طریق زمان‌بندی مناسب و مقدار اقتصادی که معمولاً این کودها را به‌صورت ردیفی در هنگام کاشت محصول و یا به‌صورت پخش در سطح خاک هنگام شخم بکار می‌روند.
دلایل استفاده بهینه از این کودها
منبعی که کود فسفر از آن تولید می‌شوند (سنگ فسفات و خاک فسفات) بسیار محدود و تجدیدناپذیر است بنابراین باید از کود P به‌طور مؤثری استفاده شود.
در کشورهای در حال توسعه که به افزایش تولید مواد غذایی جهت بهبود معیشت مردم توجه ویژه‌ای دارند، حفظ و بهبود وضعیت این عنصر در خاک برای رشد محصولات غذایی موردنیاز از اهمیت بالایی برخوردار است.
مصرف بی‌رویه از کود فسفر بالا در خاک (کودهای شیمیایی و کودهای آلی) یکی از دلایل عمده آلودگی آب‌های سطحی به این عنصر است که این عامل باعث ایجاد خسارات جبران‌ناپذیری به محیط زیست می‌شود.
نکات قابل توجه
در هنگام کاشت بذر حتماً کود فسفر را در نزدیک آن به خاک اعمال کنید. این کار در خاک‌های با فسفر پایین می‌تواند بسیار مفید باشد. در صورتی که خاک شما از میزان فسفر پایینی برخوردار است و کود را بر روی خاک پخش می‌کنید، احتمال جذب این عنصر توسط گیاه بسیار پایین‌تر می‌باشد.
پیش از استفاده از این کود فسفر می‌توانید آهک را به خاک‌های اسیدی اعمال کنید تا pH خاک را تا حدودی افزایش دهد. زمانی که pH به بالاتر از ۵ برسد، آلومینیوم موجود در خاک کاهش می‌یابد و در نتیجه فسفر با آلومینیوم خاک وارد واکنش نمی‌شود و بیشتر در دسترس گیاه قرار خواهد گرفت.
P می‌تواند به سرعت با آهن و آلومینیوم موجود در خاک به‌خصوص زمانی که pH پایین‌تر از ۵ است واکنش دهد و آن را از دسترس گیاه خارج نماید. در نتیجه قلیایی نمودن خاک یکی از نکاتی است که برای در دسترس پذیرتر نمودن این عنصر برای گیاه باید همواره به آن توجه نمود.
pH نکته‌ای است که همواره باید در هنگام استفاده از این کودها به آن‌ها توجه نمود. بهترین pH برای جذب این عنصر توسط گیاهان در حدود ۶٫۵ الی ۷ گزارش شده است. در pH های بالاتر از ۷ نیز فسفات‌های کلسیم تشکیل می‌شود که مانع از جذب این عنصر برای گیاه می‌شوند.
برای خرید کود فسفر و سایر انواع کودها و دیگر محصولات کشاورزی به فروشگاه بذر ظرافت مراجعه فرمایید.
همچنین از راه‌های زیر نیز می‌توانید محصولات ما را ملاحظه و خرید نمایید:
۱- مراجعه به صفحه اینستاگرامی به آدرس:
https://www.instagram.com/zerafat_shop/
https://www.instagram.com/zerafat.shop
۲- مراجعه به کانال تلگرامی به آدرس:
https://t.me/zerafat_shop
۳- تماس با شماره موبایل: ۰۹۱۳۵۵۵۵۹۳۳
تاثیر کود نیتروژن در رشد گیاهان
